سرندیپ

با تمام بدنش گریه می‌کرد؛ آدم‌برفی‌ای که عاشق آفتاب شده‌بود.

این داستان خیلی کوتاه رو سه‌سال پیش در این پست اینستا نوشته‌بودم. حقیقتش ایده‌اش را از این شعر گروس عبدالملکیان گرفته بودم:

به شانه‌ام زدی، تا تنهاییم را تکانده باشی. 

به چه دل خوش کرده‌ای؟

تکاندن برف از شانه‌های آدم‌برفی! 

در کودکی متوجه شدم عده‌ای به میوه‌ای -که در مازندرانی هَلی و گیلانی خولی خوانده می‌شود- آلوچه و عده‌ای دیگر گوجه‌سبز می‌گویند. آلوچه برایم منطقی‌تر بود چون میوه‌ای که در جنگل‌های ما به وفور پیدا می‌شد در آغاز سبز و سپس زرد و قرمز می‌شد و منطقی نبود به میوه‌ای قرمز گوجه‌سبز بگویم (با گوجه بودنش مشکلی ندارم، جلوتر می‌گویم که چرا).

امروز اما مطلبی را می‌نویسم که به دعوای آلوچه-گوجه‌سبز خاتمه می‌دهد. این دو میوه یکی نیستند. گوجه‌سبز و آلوچه دو درخت متفاوت اما نزدیک و هر دو هم‌سرده آلو هستند که در زیرسرده با هم تفاوت دارند. شکل ظاهری میوه‌هایشان در حالت نپخته بسیار شبیه است و احتمالا همین باعث شده با هم اشتباه شوند. این که کدام درست است بستگی به این دارد که میوه جلوی شما از کدام درخت چیده شده.

آلوچه(نام علمی: Prunus cerasifera) درختی از سرده پرونوس(همان سرده آلو) و از گونه آلوچه است (گونه‌اش به نام خودش است). آلوچه در ابتدا سبز است اما بعد از پخته شدن به زردی و قرمزی می‌زند. می‌توانید عکس‌های آلوچه را در حالت نپخته و پخته شده ببینید.

گوجه‌سبز(نام علمی:Prunus domestica ssp. italica) درختی باز هم از سرده پرونوس و از گونه آلو است. میوه این درخت برخلاف آلوچه بعد از پخته شدن زرد یا قرمز نمی‌شود و تنها از سبز تیره به سبز روشن تغییر پیدا می‌کند، پس همیشه سبز است. حالا شاید بگویید هنوز نامش ایراد دارد چون باید آلوسبز» می‌بود و چرا گوجه که هیچ ربط و شباهتی ندارد؟ مسئله این جاست که معنای واژه گوجه عوض شده! چیزی که شما در ذهنتان است گوجه‌فرنگی» است نه گوجه. تا حالا به این فکر کرده‌اید که اگر فرق نخود و نخودفرنگی را می‌دانید پس فرق گوجه و گوجه‌فرنگی چیست؟ با رجوع به لغت‌نامه دهخدا معلوم می‌شود گوجه در اصل به میوه‌های آلونما یعنی از همان سرده پرونوس اطلاق می‌شده. ایرانی‌ها پس از ورود گوجه‌فرنگی به ایران آن را به طرز عجیبی شبیه آلو دیدند (همان‌طور که افرادی سیب‌زمینی را شبیه سیب) و نامش را تقریبا به زبان امروز آلوفرنگی یا به زبان آن موقع گوجه‌فرنگی گذاشتند. پس این گوجه‌سبز نیست که شبیه گوجه نیست، بلکه اتفاقا گوجه‌فرنگی شباهتی به گوجه ندارد! می‌توانید عکس‌های گوجه‌سبز را در حالت نپخته و پخته ببینید.

پ.ن: شاید بپرسید من از کجا فهمیدم و پاسخ‌اش این است که رفته بودم ریشه واژه گوجه را پیدا کنم.

از سالیان سال پیش با زمین‌تخت‌گرایان بحث می‌کردم. نگاهم به چتی از گذشته افتاد، دیدم داشتم برایشان توضیح می‌دادم که نقشه‌ای که در عکس نیروی هوایی آمریکاست زمین‌تخت نیست، بلکه یکی از ده‌ها شیوه نگاشت کره زمین بر روی صفحه است. نقشه مستطیلی‌ای که عموما استفاده‌ می‌شود هم تنها یکی از این ده‌ها مورد است. گفتم در وبلاگ هم بنویسم شاید بعضی ندانند و جالب باشد.

کره را نمی‌شود به سادگی روی صفحه به تصویر کشید. هر شیوه‌ای که بکشیم ایراداتی دارد. برای همین ده‌ها روش مختلف برای نقشه‌کشی وجود دارن. مثلاً بزرگ‌ترین ایراد نقشه مستطیلی که عموما دیده‌ایم واقعی نبودن اندازه‌هاست. هر چه از خط استوا دورتر شویم اندازه‌ها به نسبت بزرگ‌تر می‌شوند. مثلاً گرینلند به آن عظمت در حقیقت از هند کوچک‌تر است. سوئد از ایران بزرگ‌تر به نظر می‌رسد ولی در حقیقت کوچک‌تر است. من برای مقایسه عکس زیر را به کمک سایت thetruesize درست کرده‌ام.